Nội dung chủ yếu về sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013

Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khoá XV

1. Củng cố vai trò và cơ cấu của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên (Điều 9, Điều 10, Khoản 1 Điều 84)

Điều 9 tái khẳng định và làm rõ hơn nữa vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam đối với Mặt trận Tổ Quốc Việt Nam (MTTQVN). Đặc biệt, Khoản 2 quy định rõ các tổ chức chính trị - xã hội lớn (Công đoàn, Hội Nông dân, Đoàn Thanh niên, Hội Liên hiệp Phụ nữ, Hội Cựu chiến binh) là “trực thuộc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam” và hoạt động “thống nhất trong Mặt trận Tổ quốc Việt Nam” dưới sự “chủ trì” của MTTQVN. Điều này cho thấy một sự cơ cấu lại, tăng tính thống nhất và có thể là tập trung hơn trong hệ thống MTTQVN. Tương tự, Điều 10 quy định Công đoàn Việt Nam “trực thuộc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam”.

 Những sửa đổi này nhằm tinh gọn bộ máy, tăng cường sự phối hợp, thống nhất hành động giữa các tổ chức trong hệ thống MTTQVN, dưới sự lãnh đạo của Đảng, tập trung nguồn lực và sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc hiệu quả hơn. 

Cùng với đó, Khoản 1 Điều 84, điều chỉnh quyền trình dự án luật của Ủy ban Trung ương MTTQVN bằng quy định chỉ có Ủy ban Trung ương MTTQVN có quyền trình dự án luật ra Quốc hội, dự án pháp lệnh ra Ủy ban Thường vụ Quốc hội thay vì trước đây, quyền này còn có ở các cơ quan trung ương của các tổ chức thành viên của MTTQVN. 

2. Thay đổi lớn về cơ cấu đơn vị hành chính và tổ chức chính quyền địa phương (Điều 110, 111, 112, 114, 115 và Điều 2 của Nghị quyết)

Trước hết, Điều 110 và Khoản 2 Điều 2 quy định bỏ đơn vị hành chính cấp huyện là thay đổi có tính cách mạng nhất trong dự thảo. Điều 110 sửa đổi không còn liệt kê “huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh” như một cấp hành chính cụ thể nữa mà chỉ quy định “tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và các đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương”. Vì thế, Điều 2 Khoản 2 của dự thảo Nghị quyết quy định: “Kể từ ngày Nghị quyết này có hiệu lực thi hành, kết thúc hoạt động của đơn vị hành chính cấp huyện trong cả nước”. Đồng thời, “Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội thành lập. Việc xác định các loại đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và trinhg tự, thủ tục thành lập, gải thể, nhập, chia đơn vị hành chính, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính do Quốc hội quy định”.

Cùng với đó, Điều 111 sửa đổi quy định tổ chức chính quyền địa phương linh hoạt hơn: Chính quyền địa phương (HĐND và UBND) sẽ được tổ chức ở các đơn vị hành chính “phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội quy định”. Trong đó, “Nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương được xác định trên cơ sở phân định thẩm quyền giữa các cơ quan nhà nước ở trung ương và địa phương và của chính quyền địa phương từng cấp”. Bên cạnh đó, Khoản 1 Điều 114 quy định về HĐND bầu UBND cùng cấp không có thay đổi về nội dung mà chỉ diễn đạt lại cho gọn hơn. Khoản 2 Điều 115 quy định lại quyền chất vấn của đại biểu HĐND chỉ đối với “Chủ tịch UBND, các thành viên khác của UBND và người đứng đầu cơ quan thuộc UBND”. Các đối tượng bị chất vấn theo quy định trước đây (Chánh án TAND, Viện trưởng VKSND) bị bãi bỏ là phù hợp với tổ chức mới của 2 cơ quan này ở địa phương.

Nghị quyết về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp 2013 được 100% đại biểu quốc hội có mặt biểu quyết thông qua chiều 5/5. Ảnh: Internet.

Đáng chú ý là Khoản 3 Điều 2 có quy định chuyển tiếp rất quan trọng: Trong năm 2025, sau khi sắp xếp đơn vị hành chính và bỏ cấp huyện, sẽ không tiến hành bầu các chức danh lãnh đạo chủ chốt của HĐND, UBND ở các đơn vị hành chính hình thành sau sắp xếp (cấp tỉnh và cấp xã). Thay vào đó, các chức danh này sẽ được chỉ định bởi Ủy ban Thường vụ Quốc hội (đối với lãnh đạo HĐND cấp tỉnh, Trưởng/Phó Đoàn ĐBQH), Thủ tướng Chính phủ (đối với lãnh đạo UBND cấp tỉnh), Thường trực HĐND cấp tỉnh (đối với Ủy viên UBND cấp tỉnh và lãnh đạo HĐND, UBND cấp xã). Đặc biệt, cho phép chỉ định nhân sự không phải là đại biểu HĐND giữ các chức danh lãnh đạo HĐND cấp tỉnh, cấp xã hình thành sau sắp xếp.

Với các quy định trên đây, dự thảo Nghị quyết đáp ứng yêu cầu kịp thời, chính đáng về sáp nhập đơn vị hành chính, tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị, giảm tầng nấc trung gian, tiết kiệm chi phí, tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước từ cấp tỉnh xuống thẳng cấp xã. Theo đó, việc tổ chức chính quyền địa phương linh hoạt hơn, phù hợp hơn với đặc thù từng địa bàn trong điều kiện mới.

Tuy nhiên, từ đây có một số vấn đề đặt ra, cần được lưu ý: 

Một là, nên có đánh giá tác động đầy đủ đối với việc bãi bỏ cấp huyện, đặc biệt về mặt pháp lý, quản trị nhà nước và quyền tiếp cận dịch vụ công của người dân. Đồng thời, tiếp tục nghiên cứu giải quyết chế độ, chính sách và bố trí công tác cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức cấp huyện còn dôi dư .

Hai là, cần có giải pháp hữu hiệu nâng cao năng lực quản lý của cấp tỉnh và cấp xã vì quy mô về địa bàn, chức năng, nhiêm vụ, thẩm quyền của 2 cấp này tăng lên rất nhiều. Cùng với đó, nhanh chóng phát hiện và khắc phục kịp thời “khoảng trống quản trị” khi cấp huyện bị bãi bỏ nhưng cấp xã chưa đủ năng lực đảm nhận thêm việc.

Ba là, quy định bổ nhiệm nhân sự trong dự thảo Nghị quyết có tính đột phá nhưng cũng tiềm ẩn nhiều thách thức. Vì thế, trong việc chỉ định các chức danh lãnh đạo HĐND, UBND thay vì bầu cử (dù là tạm thời trong năm 2025) cần được thực hiện một cách cẩn trọng, công khai, minh bạch để bảo đảm sự đồng thuận và tính chính danh. Việc cho phép người không phải đại biểu HĐND giữ vị trí lãnh đạo HĐND là một điểm mới, cần làm rõ cơ sở pháp lý và thực tiễn. 

Bốn là, quản lý nhà nước trên các lĩnh vực chuyên ngành đang được thực hiện ở cấp huyện (như tài nguyên môi trường, giáo dục, y tế, tư pháp...) sẽ phải được tổ chức lại như thế nào để bảo đảm hiệu lực, hiệu quả. Mặt khác, cần có giải pháp giảm bớt xáo trộn cho người dân trong việc tiếp cận các dịch vụ hành chính công.

 Ngoài ra, cần nỗ lực để thực hiện đúng các mục tiêu sau: i) Thời gian và lộ trình thực hiện: Nghị quyết dự kiến có hiệu lực từ 01/7/2025. Đây là một khoảng thời gian tương đối ngắn để chuẩn bị cho những thay đổi lớn như vậy, đặc biệt là việc giải thể toàn bộ cấp huyện; ii) Đảm bảo tính đồng bộ: Việc sửa đổi Hiến pháp là bước đi quan trọng, nhưng cần có sự điều chỉnh đồng bộ của các luật liên quan (Luật Tổ chức chính quyền địa phương, Luật Cán bộ công chức, các luật chuyên ngành...) để đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ và khả thi vì hàng trăm luật hiện hành vẫn đang dựa trên cấu trúc 3 cấp hành chính; iii) Tăng cường hoạt động truyền thông và tạo đồng thuận xã hội, nhất là với đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức trước những thay đổi lớn về đơn vị hành chính, tổ chức bộ máy nhà nước và hệ thống chính trị để tạo lập sự chia sẻ, chung tay trước những nhiệm vụ lớn của đất nước.

Như vậy, dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 đã đề xuất những cải cách mới mẻ nhằm tinh gọn tổ chức, nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống chính trị và bộ máy nhà nước. Tuy nhiên, đây là một sự thay đổi rất lớn, có tác động sâu rộng đến mọi mặt của đời sống kinh tế - xã hội, đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng, có lộ trình hợp lý, các giải pháp đồng bộ và đặc biệt, phải giải quyết tốt các vấn đề phát sinh trong quá trình chuyển đổi, nhất là vấn đề nhân sự và đảm bảo quyền lợi của người dân./.

Ban Biên tập Cổng TTĐT

(Tin bài: Tuấn Vũ)